Pojam ruralnog razvoja

Ruralni razvoj podrazumijeva skup politika, mjera i aktivnosti, čiji je cilj sveobuhvatni ekonomski, socijalni i kulturni napredak stanovništva ruralnih područja,  koje se planiraju i sprovode, uz uvažavanje principa održivog razvoja, očuvanja i unapređenja kvalitete okoliša (Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH).

Bosna i Hercegovina je jedna od najruralnijih zemalja u Evropi. Oko 60% stanovništva živi u ruralnim područjima, bilo da su definisana kao sela ili kao slabo naseljene opštine, a samo Crna Gora, Irska i Finska imaju veći udio ruralnog stanovništva. Demografski gledano, ruralne zajednice imaju tendenciju da budu starije od urbanih, sa manjim udelom ljudi koji rade i vode lokalnu ekonomiju. Takođe postoji postepena migracija ljudi iz ruralnih u urbana područja, pri čemu udio stanovništva koji živi u ruralnim područjima vjerovatno opada za oko 10% svake generacije (UNDP, 2013).

Ruralna područja u BiH odlikuju se planinskim prejzažom sa 66% ukupne površine koje se smatra planinskom ili brdskom. Visoka planinska i brdska područja uglavnom su pokrivena šumama, kojih u BiH ima oko 2,7 miliona hektara. Oranice su ograničene na sjeverna područja, iako se vrlo male parcele nalaze i u riječnim dolinama. Šikare prevladavaju na jugozapadu gdje je zemlja brdovita a nivo padavina vrlo visok. Takođe, postoji nekoliko većih pašnjačkih područja u zapadnoj regiji.

Analize pokazuju da postoji značajan prostor napuštenog zemljišta na sjeveru BiH. To zemljište je pretežno nizinsko i plodno. Međutim, stalna prisutnost mina i neeksplodiranih ubojitih sredstava onemogućava vraćanje zemljišta u proizvodnu svrhu. Zagađenje iz rijeke Save takođe negativno utiče na poljoprivrednu produktivnost u ovoj regiji. Ovako izazovne fizičko geografske karakterstike zemlje imaju značajan uticaj na raspodjelu privrednih aktivnosti i stanovništva, lokaciju transportne i komunikacione infrastrukture, koje su uglavnom ograničene na riječne doline (Strateški plan za harmonizaciju poljoprivrede, hrane i ruralnog razvoja 2008-2011).

Ruralnom ekonomijom u BiH dominira poljoprivredna djelatnost koja, u pravilu, zavisi od poljoprivrede, osim u nekim područjima koja imaju tendenciju da se transformišu u prigradska područja. Međutim, ruralna ekonomija nikad nije samo poljoprivreda. To je mreža ekonomskih aktivnosti koja obuhvataju sela, naselja, a može uključivati i gradove (Mirjanic i sar., 2009). Dakle, razvoj ruralnih područja ne može se zasnivati isključivo na poljoprivredi, a diversifikacija poslovnih aktivnosti unutar i izvan poljoprivrede je bitna za stvaranje ekonomski održive seoske zajednice. Konkurentnost proizvodnog sektora bi trebao biti glavni cilj politike ruralnog razvoja, uzimajući u obzir raznolikost poljoprivrednog potencijala u nekim ruralnim područjima. Održivi ekonomski razvoj poljoprivrednog sektora ima budućnost u diverzifikaciju aktivnosti, uvođenju inovacija i proizvoda s dodanom vrijednošću koje zahtijeva tržište (Mirjanić i sar., 2009).

Analiza pravnog i institucionalnog okvira pokazuje da mjere podrške ruralnom razvoju uglavnom spadaju u mandat entiteta i Brčko distrikta BiH, a u određenoj mjeri u mandat kantona, u Federaciji BiH, i opština, u Republici Srpskoj. Zbog potrebe usklađivanja politike s EU standardima, proces harmonizacije je pokrenut na državnom nivou i usvojen je  Strateškim planom ruralnog razvoja BiH (2018-2021). Strateški dokumenti koji definišu okvir politike u različitim entitetima uključuju: Strategija razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske (2021-2027), Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja FBiH 2021-2027. godina, kao i Strategija razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Brčko distrikta BiH za razdoblje 2021-2027. godine.

BiH Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa je nadležno tijelo na nivou BiH za pitanja vezana za ruralna područja. Ovo ministarstvo, putem svog Sektora za poljoprivredu, hranu i ruralni razvoj zaduženo je za formulaciju, koordinaciju i usklađivanje politika vezanih za poljoprivredu i ruralni razvoj. U RS i FBiH, entitetska ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i Odjeljenje za poljoprivredu u DB, su nadležna tijela zadužena za pitanja vezana za integrirani ruralni razvoj.

Sve dosadašnje aktivnosti u oblasti ruralnog razvoja u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj zaslužuju pažnju, ali je to još uvijek nedovoljno, s obzirom na stepen razvijenosti ruralnih područja. Aktivnostima ruralnog razvoja moraju da se bave ne samo oni koji programiraju i stvaraju uslove za razvoj, već i celokupna razvojna populacija na koju se razvoj odnosi (Mirjanić i sar., 2010).